หลักสูตรการศึกษา
หลักสูตรการศึกษาพระอภิธรรม แบ่งออกเป็น 9 ชั้น โดยใช้เวลาศึกษาทั้งสิ้น 7 ปี 6 เดือน เป็นการศึกษาหลักคำสอนในพระพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาทที่เน้นการวิเคราะห์สภาวธรรม (ปรมัตถธรรม) คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน อย่างละเอียดลึกซึ้ง
หลักสูตรถูกแบ่งออกเป็น 3 ระดับใหญ่ๆ คือ:
- จูฬอาภิธรรมิกะ (ระดับต้น 3 ชั้น ชั้นละ 6เดือน)
- มัชฌิมอาภิธรรมมิกะ (ระดับกลาง 3 ชั้น ชั้นละ 1 ปี)
- มหาอาภิธรรมมิกะ (ระดับสูง 3 ชั้น ชั้นละ 1 ปี)
ชั้นที่ ๑: จูฬอาภิธรรมิกะตรี
- ระยะเวลาศึกษา: ๖ เดือน
- เนื้อหา:
- ปริจเฉทที่ ๑ จิตตสังคหะ: ศึกษาความหมาย ธรรมชาติ การจำแนกจิต โดยย่อและโดยพิสดาร
- ปริจเฉทที่ ๒ เจตสิกสังคหะ: ศึกษาความหมาย ลักษณะและความสัมพันธ์ระหว่างจิตและเจตสิก
- ปริจเฉทที่ ๖ รูปสังคหะ และ นิพพาน: ศึกษาความหมาย โครงสร้างประกอบ เนื้อหาของรูปและนิพพาน
ชั้นที่ ๒: จูฬอาภิธรรมิกะโท
- ระยะเวลาศึกษา: ๖ เดือน
- เนื้อหา:
- ปริจเฉทที่ ๓ ปกิณณกสังคหะ: ศึกษาความหมายประเภทและความสัมพันธ์ระหว่างจิตและเจตสิกที่มีต่อเวทนา เหตุ กิจ ทวาร อารมณ์ และวัตถุ
- ปริจเฉทที่ ๗ สมุจจยสังคหะ: ศึกษาความหมาย ความสำคัญ โครงสร้างและเนื้อหาตามหลักสมุจจยสังคหะโดยละเอียดอกุศล มิสสกะ โพธิปักขิยะ และสัพพสังคหะ
ชั้นที่ ๓: จูฬอาภิธรรมิกะเอก
- ระยะเวลาศึกษา: ๖ เดือน
- เนื้อหา:
- ธัมมสังคณีสรูปัตถนิสสยะ (มาติกาโชติกะ): ศึกษาความหมายโครงสร้าง เนื้อหาสาระของคัมภีร์ธัมมสังคณี ประเภทของมาติกา, ติกมาติกา, ทุกมาติกา, อภิธัมมทุกมาติกา, สุตตันติกทุกมาติกา
ชั้นที่ ๔: มัชฌิมอาภิธรรมมิกะตรี
- ระยะเวลาศึกษา: ๑๒ เดือน
- เนื้อหา:
- ปริจเฉทที่ ๔ วีถีสังคหะ: ศึกษาความหมายของวิถีจิต โครงสร้าง และกฏเกณฑ์ของวิถีจิต ปัญจทวารวิถี มโนทวารวิถี กามชวนมโนทวารวิถี อัปปนาชวนมโนทวารวิถี การจำแนกวิถีจิตโดยภูมิและบุคคลอย่างละเอียด
- ปริจเฉทที่ ๕ วิมุตตสังคหะ: ศึกษาความหมายโครงสร้างและเนื้อหาของวิมุตตสังคหะภูมิจตุกกะ ปฏิสนธิจตุกกะ กัมมจตุกกะ มรณุปปัตติจตุกกะโดยละเอียด
ชั้นที่ ๕: มัชฌิมอาภิธรรมมิกะโท
- ระยะเวลาศึกษา: ๑๒ เดือน
- เนื้อหา:
- ปริจเฉทที่ ๘ ปัจจยสังคหะ: ศึกษาความหมายของปัจจยสังคหะตามปฏิจจสมุปบาทนัย ความเป็นไปของเหตุและผลที่เกี่ยวเนื่องกัน ตามปัฏฐานนัย
- ปริจเฉทที่ ๙ กัมมัฏฐานสังคหะ: ศึกษาความหมาย ประเภท ความสำคัญ และประโยชน์ของสมถกัมมัฏฐานและวิปัสสนากัมมัฏฐาน โดยอาศัยอรรถกถาและฎีกาประกอบ
ชั้นที่ ๖: มัชฌิมอาภิธรรมมิกะเอก
- ระยะเวลาศึกษา: ๑๒ เดือน
- เนื้อหา:
- ธาตุกถาสรูปัตถนิสสยะ (ปัญหาพยากรณโชติกะ): ศึกษาความหมาย โครงสร้าง เนื้อหาและประเภทของธาตุกถา ในนยมาติกา อัพภันตรมาติกา นยมุขมาติกา ลักขณมาติกา พาหิรมาติกา
ชั้นที่ ๗: มหาอาภิธรรมมิกะตรี
- ระยะเวลาศึกษา: ๑๒ เดือน
- เนื้อหา:
- ยมกสรูปัตถนิสสยะ (มูลยมก): ศึกษาความหมายโครงสร้างเนื้อหาสาระและประเภทของมูลยมก การจำแนกมูลยมก ทั้ง ๔ ประเภท โดยนัย ๔ การจำแนกมูลยมก ๔ และนัย ๔ โดยยมก ๓
- ยมกสรูปัตถนิสสยะ (ขันธยมก): ศึกษาความหมาย โครงสร้าง เนื้อหาสาระและประเภทของขันธยมก ปัณณัตติวาระ ปวัตติวาระ และปริญญาวาระ
ชั้นที่ ๘: มหาอาภิธรรมมิกะโท
- ระยะเวลาศึกษา: ๑๒ เดือน
- เนื้อหา:
- ยมกสรูปัตถนิสสยะ (อายตนยมก ธาตุยมก สัจจยมก): ศึกษาความหมายโครงสร้างเนื้อหาสาระของอายตนยมก ธาตุยมก สัจจยมก ประเภทของอายตนยมก ธาตุยมก สัจจยมก ปัณณัตติวาระ ปวัตติวาระ ปริญญาวาระ
ชั้นที่ ๙: มหาอาภิธรรมมิกะเอก
- ระยะเวลาศึกษา: ๑๒ เดือน
-
เนื้อหา:
-
มหาปัฏฐาน (ปัจจัยโชติกะ): ศึกษาความหมายโครงสร้างเนื้อหาสาระของปัฏฐาน และประเภทของปัฏฐาน สรุปเนื้อความ ๓ ประการ การจำแนกปัจจัย ๒๔ โดยความเป็นกุศล อกุศล และอัพยากตะ
-